BİZE ULAŞIN
Hızlı ve doğru bir şekilde tedavi edilmediği zaman günlük yaşamda gerçekleştirilen birçok faaliyetin yapılmasının önüne geçer. Felç konusunda eskiye oranla önlenmesi ve tedavisi konusunda daha iyi olanaklar sağlanmış durumda ama yine de hastalığın tümüyle engellenmesi ne yazık ki mümkün görünmüyor. Kişinin beslenmesine dikkat etmesi, sağlığını düşünerek yaşaması, sinir ve stresten olabildiğince uzak kalması ile felç ile karşılaşma ihtimali azaltılabilir. Tedavi sürecinde ise azimli ve sürekli çalışma ile daha iyi sonuçlar elde edilebilir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan tanıma göre; herhangi bir sebep olmaksızın, genel beyin işlevlerinin bozulup 24 saat boyunca ya da daha uzun süreçler sürebilen ve ölüme kadar varabilen ağır sonuçlara sahip klinik duruma “felç” adı verilir. İnme adıyla da bilinen bu hastalık aslında bir çeşit kalp ve damar rahatsızlığıdır. Beyne giden ya da beyin içerisinde yer alan damarların hasar alması ve işlevlerinin bozulması ile meydana gelir.
Hastalığın ağırlık seviyesi, problemden etkilenen beyin bölümündeki hasarın derecesine göre değişkenlik gösterir. Kimi hastalarda bulguların günler içinde düzeldiği gözlemlenirken kimi hastalarda ise daha ağır felç yaşanabilir. Hastalığın bulguları gelişim gösterdiği andan itibaren bir sene içerisinde bu bulguların tümüyle düzelmesi beklenir fakat bir seneden sonra var olan bulguların düzelmesi beklenen bir durum değildir.
Uzmanlara göre bir defa felç geçiren bir kişide ilerleyen dönemde yeniden bu hastalığın meydana gelme ihtimali, bu hastalıkla hiç yüzleşmemiş insanlara nazaran daha yüksek seviyededir. Bu yüzden daha felç ile karşılaştıysanız hayatınızın devamında daha dikkatli davranmalı, doktorunuzun verdiği tavsiyelere uymaya gayret göstermelisiniz.
Felç ile genel olarak iki farklı çeşitte karşılaşılır. Bunlardan birisi "iskemik inme", diğeri ise "hemorajik inme"dir. Yaklaşık olarak %85 oranında iskemik inme, %15 oranında hemorajik inme ile karşılaşıldığı söylenilebilir.
"İskemik" türdeki hastalıkta kalpten fırlamış olan pıhtılar ya da karotidlere benzeyen büyük damarlardaki plaklardan fırlamış olan parçalar beyni beslemekte olan damarları tıkar. Damarın tıkanmasıyla beyin bölgesine kan akışı kesilir ve beyinde hasar oluşmaya, her geçen dakika büyümeye başlar. Kan akışı beş dakikadan daha uzun süre kesilirse hasarın meydana gelmesi kaçınılmaz olur. İskemik felcin genelde ağrısız bir şekilde meydana geldiği gözlemlenir.
Felcin daha seyrek karşılaştığımız bir diğer türü olan hemorajik inme beyin kanaması sebebiyle ortaya çıkan bir hastalık çeşididir. Beyin kanaması neticesinde beyni besler pozisyonda olan damarların yırtıldığı ya da çatladığı gözlemlenir. Hasarların oluşmasıyla beraber beynin ilgili bölümlerinde kanamalar oluşur. Kanamadan etkilenen damarın beslemekte olduğu bölgede ve kanamanın gerçekleştiği yerde hasarlar gözlemlenir. Hasar bölgeleriyle alakalı problemler farklı muayenehane belirtileri ile ortaya çıkabilir. Eğer beynin hangi bölgesinde hangi seviyede hasar oluştuğu tespit edilebilirse felcin olumsuz etkileri daha kolay azaltılabilir. Hemorajik felcin iskemik inmeden farklı olarak daha çok ağrılarla birlikte geldiği gözlemlenir.
Kısmi felç ise bu iki tip hastalıkla beraber ortaya çıkma ihtimaline sahip. Beyne ulaşan ya da beynin içerisinde yer alan herhangi bir damarın hasar görmesi ile beraber beynin o bölgesi, sorumlu olduğu işlevi gerçekleştiremez. Örnek vermek gerekirse; beyinde yer alan ve motor kabiliyetlerinden sorumlu olan alanın hasar görmesi halinde motor bozuklukları gözlenmeye başlanır. Şayet ilgili alan görme eyleminden sorumlu ise bu sefer görme sorunları da meydana gelebilir. Aynı şekilde davranış kaybı, konuşma güçlüğü, surat biçiminin farklılaşması, idrar sorunları, yutkunma problemleri de bu şekilde ortaya çıkabilir. Sağ tarafa felç inmesi de aynı şekilde beynin sağ tarafıyla ilgili alanında bir hasarın oluşmasıyla beraber vuku bulabilen bir hastalık olarak karşımıza çıkıyor.
Hastalığının tetiklenmesinde birçok faktörün rol sahibi olabileceğini söylemek mümkün. Genel olarak felcin sebebinin beynin herhangi bir bölgesinde meydana gelen damar tıkanıklıkları ya da hasarlar olduğunu daha önce belirtmiştik. Bu sebepler haricinde bazı risk faktörleri bu hastalığın oluşumunu tetikleyebiliyor ve inme ihtimalinin artmasına sebep olabiliyor.
Felcin en büyük sebeplerinden birisi yüksek tansiyondur. Şeker hastalığından sonra Türkiye'de en çok karşılaşılan ikinci rahatsızlık olan yüksek tansiyon, böylesine yaygın durumda iken ülkemizde inme vakalarının görülme ihtimali de ne yazık ki yüksek oluyor. Felce yakalanma sebeplerini düşündüğümüz zaman %50 ile yüksek tansiyonun en üst sırada olduğunu söyleyebiliriz.
Başlangıç seviyesinde pek belirtisi olmayan yüksek tansiyon, ilerleyen seviyelerde inme, kalp krizi gibi ağır problemlere yol açar. Baş ağrısı, burun kanamaları, göğüs ağrısı, yorulma, nefes darlığı, idrarda kan, düzensiz kalp atışı, görme problemleri, göğüsteki ağrının boyun ve kulaklara vurması gibi belirtilerle baş gösteren yüksek tansiyonu düşürmek için doktor tedavisiyle beraber kimi besinlerin de tüketilmesi tavsiye edilir. Kan damarlarını koruyan ve damarların genişlemesini sağlayarak tıkanıklığın etkisini hafifleten yiyecekler arasında limon, karpuz çekirdeği, sarımsak, muz, hindistan cevizi, kereviz, acı biber, soğan suyu gibi besinler yer alıyor. Bunları tüketerek yüksek tansiyon hastalığınızın şikayetlerini azaltabilir ve felç ile karşılaşma ihtimalinizi daha alt seviyelere indirebilirsiniz.
Ülkemizde görülme sıklığı olarak yüksek tansiyondan daha üst sırada olsa da felce sebep olma bakımından yüksek tansiyona kıyasla daha az etkiye sahip olan şeker hastalığı diyabet adıyla da bilinir. Pankreasın yeteri kadar insülin üretememesi sonucunda ya da ürettiği insülini efektif bir biçimde kullanamaması durumunda ortaya çıkan ve gelişim gösteren bir problem olan şeker hastalığı günümüzde oldukça yaygındır. Her 12 bireyden en az birinin şeker hastası olduğu biliniyor ve şeker hastası olanların neredeyse yarısının bu hastalığı doktor tarafından teşhis ettirmediği ve farkında olmadığı da belirtiliyor. Böylesine bir durum söz konusu iken şeker hastalığının ileri evrelerde ortaya çıkarabileceği felç gibi problemlerden kaçınmak için de gerekli müdahalenin erkenden yapılması mümkün olmuyor.
İlerleyen süreçte inme gibi birtakım problemlere de yol açabileceğini düşünerek şeker hastalığına yönelik belirtilerin ihmal edilmemesini ve semptomların gözlenmesi halinde erken tedavi ile sağlığınıza kavuşmak için hızlı bir şekilde uzmana başvurmanızı tavsiye ediyoruz.
Sigara ve alkol gibi kötü alışkanlıklar birçok hastalığı tetiklediği gibi felcin oluşumu için de uygun zemini hazırlar. Alkol ve sigara tüketmeniz halinde damarlarınızın tıkanmasına ve beynin ilgili bölümünde hasar oluşmasına ortam hazırlamış olursunuz. Örneğin yoğun sigara tüketimi ile birlikte meydana gelen damar tıkanıklığı ile kanın, beynin görmeden sorumlu bölgesine doğru bir şekilde ulaşamadığını düşünelim. Bu durumda görme kayıpları meydana gelebilir. Aynı şekilde sağ kolunuzu hareket ettirmek için gerekli komutu veren beyin bölgesi de hasar görürse kolunuzu hareket ettirememeye başlarsınız.
Bu tip sebepler yüzünden sigara ve alkol tüketiminden olabildiğince uzak durmaya çalışın. Bu alışkanlıklarınızı tümüyle bırakamıyorsanız bile ne kadar tükettiğiniz konusunda dikkatli davranın. Az tüketimi bile büyük zararlar verebilir. Yoğun tüketim halinde hastalıklar kaçınılmaz olur.
Geçici bir şekilde kan basıncında artışa sebep olan stres, felcin oluşumunu da tetikleyebilir. Kötü bir haber alan ya da kendisini çok stresli bir durumun içerisinde bulan insanların kendilerini beklenmedik bir şekilde felç geçirmiş halde buldukları vakalar gözlemlenmiştir. Bu yüzden stresten olabildiğince uzak durmak gerekiyor. Ne kadar büyük bir sorunla karşılaşırsanız karşılaşın ilk olarak kendi sağlığınızı ve geleceğinizi düşünün. Oluşan ani ve yüksek seviyedeki stresi bir an önce azaltıp bu durumun size zarar vermesini engelleyin.
Stres ile baş etmek için ilk olarak stresin kaynağını belirleyin. Hangi sebepten ötürü bu kadar stresli hissediyorsunuz, neden kendinizi bu kadar kötü hissediyorsunuz? Bunu tespit ettikten sonra, stres olmadan önce ne tip şeyler yaşadığınızı düşünün. Güzel şeyleri düşünerek ve en değerli olan şeyin kendi sağlığınız olduğunun bilincine vararak spor yapın, sevdiklerinizle güzel vakit geçirmeye çalışın, rahatlama egzersizlerine başvurun, size pozitif bir hava katacak her türlü aktivite ile vakit geçirin.
Aşırı bir şekilde yemek yemek de felce sebep olan faktörler arasında bulunuyor. Obezite, fazla kilolar ve bedende çok fazla yağın depolanması gibi durumları kan akışının doğru bir şekilde sağlanamamasına neden olur. Hal böyle olunca bedeninizde bulunan her fazla kilo, kan akışınızı tehdit etmeye ve bazı sorunların oluşumuna zemin hazırlamaya imkan tanır.
Egzersiz yapılmaması, başlı başına bir felç sebebi olarak kabul edilmez fakat eğer ki kişi sigara tüketiyorsa ve yüksek tansiyona ilişkin belirtiler de ortaya çıkmaya başladıysa kesinlikle egzersiz yapması gerekir. Egzersiz yaparak kan akışını daha sağlıklı bir şekilde sağlamak inme gibi hastalıkların ortaya çıkmasını engeller. Aynı şekilde fazla kilosu olan insanlar da kan akışlarını düzenlemek için egzersiz yapmaya gayret göstermeli. Bu tip risk grupları içerisinde yer alıyorsanız ve egzersiz yapmıyorsanız doktorunuzun da önerisiyle bir egzersiz programı hazırlamanız gerekir.
Felç geçirmeye başladığına yönelik belirtileri gözlemlediğiniz bir kişi ile karşı karşıyaysanız yapmanız gereken ilk iş hastayı acil bir şekilde hastaneye getirmek ya da sağlık ekiplerini bulunduğunuz yere çağırmak olmalıdır. Sağlık ekipleri ile hastayı buluşturana dek felcin ne gibi belirtiler gösterdiğini de iyi bir şekilde gözlemlemeniz ve gerektiği durumda doktora anlatarak teşhise yardımcı olmanız hayat kurtarıcı nitelik taşıyabilir.
Felcin en önemli ön belirtilerinden birisi hastanın konuşmakta ve anlamakta zorluk çekmesidir. Bu tip bir hasta ile karşı karşıyaysanız ona cevap verebileceğinden emin olduğunuz basit sorular yöneltin ve bakışlarını ve mimiklerini analiz ederek soruyu anlayıp anlayamadığını gözlemleyin. Eğer hasta bu basit soruyu anlamakta ve cevaplamakta zorluk yaşıyorsa bu bir inme belirtisi olarak kabul edilebilir.
Felcin en büyük ikinci belirtisi ise bedende hissedilen ve belirli bölgeleri etkisi altına alan uyuşma hissidir. Bu noktada beynin hangi bölümünün felcin etkisi altında olduğunu da öğrenebiliriz. Çünkü uyuşma hissi herkeste aynı bölgede meydana gelmez. Kimilerinde kolda oluşurken kimilerinde bacakta oluşur ve bu organları hareket ettirmekte zorluk yaşarlar. Bazı durumlarda da kişi yüz felci geçiriyor olabilir ve kendisinden gülümsemesini istediğiniz zaman ağzının bir bölümünde kayma oluştuğunu gözlemleyebilirsiniz.
Felcin semptomlarından bir diğeri ise ani bir biçimde oluşum gösteren görme problemleridir. Bu durumda kişi çevresinde olan biteni anlayamayabilir. Eğer felç geçiriyorsanız etrafınızdaki şeyleri bulanık görebilirsiniz ya da ani bir şekilde her şeyi bir karartı halinde gözlemlemeye başlayabilirsiniz. Eğer çok uykusuz değilseniz, çok yorgun bir gün geçirmediyseniz ve bu tip belirtileri tetikleyen, doktor tarafından teşhisi konulmuş başka bir hastalığınız yoksa hızlı bir şekilde uzman müdahalesinin gerçekleşmesi için elinizden geleni yapmalısınız.
Dışarıdan felcin oluşumunu gözlemleyen biriyseniz karşınızdaki hastanın yürüme yetisinde problemler oluşmaya başladığını fark edebilirsiniz. Denge ve koordinasyon kaybı yaşayan kişiler, hastalığın getirdiği baş dönmesi, panik ve görme kaybı gibi sebepler yüzünden de yürüme yetisinde ciddi bir eksiklik ile karşı karşıya kalırlar.
Felce ilişkin problemler, beyne giden damarlarda ya da beynin içerisinde yer alan damarlarda herhangi bir problemin ortaya çıkmasıyla vuku bulur. Bu durumda da şiddetli baş ağrısı gözlemlenebilir. Bu baş ağrısının bir getirisi olarak kusma ve bilinç kaybı gibi durumlar da ortaya çıkabilir.
Felcin tedavisinde zamanlama oldukça büyük önem taşır. Erken teşhis ve hızlı müdahale ile felcin ağır sonuçlarının önüne geçilebilir. Vakit kaybı halinde kalıcı nitelik taşıyan bazı sonuçlar görülebilir.
Günümüzde tromboliz sayesinde pıhtıların eritilmesini mümkün kılan bir tedavi yöntemi kullanılıyor. Kalp hastaları için dünyanın birçok yerinde uzun zamandır kullanılan bu yöntem, inme vakaları için de ruhsatlandırıldıktan sonra büyük faydalar sağladı. Yalnız bu tedaviden faydalanabilmek için belirtilerin ortaya çıkmasından sonra 4,5 saat içinde hastaneye ulaşmak gerekiyor. Kaybedilen her vakit tromboliz tedavisinin önünü tıkar ve kalıcı sorunlara sebep olabilir. Uzmanlara göre bu tedaviden faydalanan hastaların %30'u 3 ay sonra bağımsız bir şekilde yaşamını sürdürmeye devam edebilir.
Bazı durumlarda ise cerrahi müdahale ile hasar gören bölgenin iyileştirilmesi amaçlanır. Bu tip tedavilerin işe yaraması için rehabilitasyon dönemi oldukça önemli. Felçli bölgenin zamanla normale dönmesi ve kuvvetlenmesi için önerilen programlar düzenli bir şekilde uygulandıkça iyileşme hızında artış görülür.
