En Detaylı Kemoterapi Rehberi: Yan Etkileri, İlaçları ve Sonrası

Kanser, kötü huylu hücrelerin (tümör) vücudun herhangi bir yerinde üremesi, hızlı bir şekilde çoğalması ve normalin dışında büyümesidir. Genellikle DNA’da bir hasar sonucu oluşur. Günümüzde kanserle savaşmak için geliştirilen birçok tedavi yöntemi vardır. Cerrahi, kemoterapi, radyoterapi, immünoterapi yöntemler arasında sayılabilir.

Kemoterapi Nedir?

Kemoterapi, kanser tedavisinde oldukça yaygın olarak kullanılan bir ilaçla tedavi yöntemidir. Kanserin türüne ve evresine göre; kullanılan ilaçlar, tedavinin süresi ve amaçları da değişebilir. Kemoterapide amaç; hastalığı iyileştirmek, yayılımını önlemek ve etkilerini hafifletmektir. Bu tedavi sırasında çoğu kişi günlük hayatına eğitimine veya işine devam edebilir. Ancak doktorların tavsiyelerine uyulmalı ve tedavi planı aksatılmamalıdır.

Kemoterapi Nasıl Uygulanır?

Kemoterapi alanında uzman Onkologlar, hemşireler ve diğer sağlık çalışanlarının bulunduğu merkezlerde uygulanır. Kemoterapi çeşitleri kullanılan ilaçların uygulanış şekline göre değişir. Damar yolu ile, ağızdan alınarak veya vücut boşluklarına enjekte edilmek suretiyle 3 türlü yapılabilir.

Damardan uygulanan yöntemde ilaç serum yoluyla hastaya verilir. Bazı ilaçların damar içine uzun süreli olarak uygulanması gerekebilir. Bu durumda da kateter ya da port denilen bir alet takılarak tedavi uygulanır.

Oral yolda ise hasta ağızdan alınan haplarla tedavi görür. Bu ilaçların da doğru kullanılması ve aksatılmaması çok önemlidir.

Diğer bir yöntem ise ilaçların hastanın kas içine, karın boşluğuna ya da akciğer zarı içine uygulanması ile yapılır. Bu uygulamada mutlaka uzman bir doktor kontrolünde ve sağlık merkezinde yapılmalıdır. Bu tarz farklı yöntemleri bulunan kemoterapi ne kadar sürer? Bu süreç hastanın durumuna ve ilaçların uygulanma aralığına göre doktorlar tarafından belirlenir. İlaçların uygulanma aralığı genellikle 3 ya da 4 haftadır. Ancak bu aralık daha kısa da olabilir.

Bazı durumlarda kemoterapi ve radyoterapi birlikte ya da arka arkaya uygulanabilir. Radyoterapi nedir derseniz; radyasyon kullanılarak hastalığın tedavi edilmesidir. Işın tedavisi olarak da bilinir. Tümörlü bölgeler belirlenir ve bu bölgelere yüksek dozlarda ışın gönderilir. Bu tedavi süresince de hasta her seans sonrası evine gidebilir. Hastanede yatması gerekmez.

Kemoterapi Yan Etkileri

1. Bulantı

Kemoterapinin yan etkileri olabilir ve bu etkiler bireyden bireye farklılık gösterebilir. Bulantı ve kusma da en çok rastlanan yan etkilerdendir. Bu durum başka ilaçlar kullanılarak kontrol altına alınabilir ya da hafifletilebilir. Bu süreçte tedavi gören kişi de yağsız ve hafif yiyecekler tüketebilir. Gün içinde kısa yürüyüşlere çıkabilir. Ayrıca kemoterapi esnasında ağızda metalimsi ve acı bir tat oluşabilir. Bunu önlemek için de naneli ya da ekşi şekerleme tarzı şeyler yiyebilirsiniz. Aynı zamanda ilaçların etkisiyle ağızda yaralar oluşmaması için, günde 2 defa tuzlu su veya ağız sularıyla gargara yapabilirsiniz.

2. Halsizlik ve yorgunluk hissi

Kemoterapi tedavisi gören kişilerin en çok şikayet ettiği ikinci etki ise halsizlik ve yorgunluktur. Bu durumdan daha az etkilenilmesi için, günlük aktivitelerin çok iyi planlanması gerekir. Bol bol sıvı tüketilmelidir. Günlük basit egzersizler de iyi gelebilir. Bunların dışında eğer bir depresyon durumu varsa bunun için de yardım almak en sağlıklısıdır.

3. Saç ve tüylerin dökülmesi

Tedavi boyunca saçlar ve vücuttaki diğer tüyler dökülebilir. Ancak bu genellikle kullanılan ilaç çeşidine göre değişen bir durumdur. Tedaviye başladıktan 2 ya da 3 hafta sonra dökülmeler olabilir. Bu durum özellikle psikolojik açıdan hastaları oldukça etkiler. Bu nedenle psikolojik bir destek almak çok önemlidir. Kişi bu süreçte yalnız olmamalı ve sosyal hayatına devam etmelidir. Kemoterapi bittikten sonra saçlar ve vücut tüyleri yeniden çıkmaya başlar.

4. Ağız içi problemleri

Kemoterapi etkisiyle ağız içinde ve boğazda yaralar, diş etlerinde kızarıklık gibi problemlere yol açan “mukozit” adlı durum oluşabilir. Bu sebeple hastaların tedaviden önce diş ve diş eti tedavisi yaptırmaları önerilir. Doktorların verdiği bir ağız solüsyonu kullanılabilir. Bunun yanı sıra yumuşak bir diş fırçası kullanmak, sıcak yiyeceklerden uzak durmak ve yumuşak besinler tüketmek de faydalı olur.

5. Enfeksiyonlara açık olma

Tedavi süresince kişinin bağışıklık sistemi zayıflar, dışarıdan gelecek mikroplara karşı açık hale gelir. Bu nedenle tedavi boyunca kalabalık ortamlarda fazla bulunmamak gerekir. Evde bir evcil hayvan besleniyorsa dikkat edilmeli. Daima bir ateş ölçer bulundurulmalı ve sık sık vücut sıcaklığı kontrol edilmelidir. Sıyrık, kesik gibi küçük kazalarda mikrop kapmamasına dikkat edilmeli, idrara çıkamama, idrar yaparken ağrı ve yanma, boğaz ağrısı veya şişliği gibi durumlarda mutlaka doktora haber verilmelidir. Kemoterapi alan hastalar ile temas kurarken de enfeksiyon ve hastalık durumuna dikkat edilmelidir.

Kemoterapi İlaçları

1. Carmustine

Serum sistemi ile damara enjekte edilen bir ilaçtır. Uygulama süresi 15 ile 45 dakika arası değişebilir. Yan etkileri arasında damarda ağrı ve yanma, yüzde kızarıklık, bulantı ve kusma vardır. Uygulama sonrasında hasta evine gidebilir, hastaneye yatış durumu nadirdir. Tedavide bu ilacın uzun süre kullanımında akciğerlerde hasar oluşabilir.

2. Bleomycin

Damar içi, kas içi, akciğer zarı veya karın zarı içine enjekte edilerek kullanılır. Yan etkileri arasında deride renk değişimi (siyaha çalan bir renk), ateş veya ciltte kızarıklık, yanma, saç dökülmesi görülebilir. Diğer belirtiler arasında baş ağrısı ve tırnak yuvasında kalınlaşma yer alır.

3. CCNU Lomustin

Kemoterapi ilaçlarının uygulanma şekilleri farklı olabilir. Bu ilaç da ağızdan alınarak kullanılır ve aç karnına alınmalıdır. Yan etkileri kanama ve kansızlık durumudur. Diğer yan etkileri arasında iştah kaybı, halsizlik, saç dökülmesi ve karaciğer işlevinde yetersizlik vardır.

Kemoterapi Süresince Beslenme

• Kemoterapi alan hastaların beslenmelerine dikkat etmeleri gerekir. İyi beslenmek, tedavi boyunca oluşacak yan etkilerle baş edebilmek ve vücudun güçten düşmesini engellemek için oldukça önemlidir. Paketli ve hazır gıdalardan, işlenmiş et ürünlerinden ve dondurulmuş gıdalardan kaçınmak gerekir.
• Mevsime göre meyve ve sebze tüketilmesi de önemlidir. Taze sıkılmış ve kutu meyve suları tüketilebilir. Ancak greyfurt suyu, ilaçların etkisini azaltabileceği için önerilmez.
• Haftada en az 3 veya 4 defa kuru baklagillerin tüketilmesi önerilir. Aşırı tatlı besinlerden ve şerbetli tatlılardan kaçınılmalıdır.
• Protein yönünden zengin beslenilmelidir. Yemekler kızartma yerine haşlama veya fırınlama şeklinde hazırlanmalıdır. Haftada bir gün balık yenilmesi de önerilir.
• Günde 8 ile 12 bardak arası sıvı tüketilmelidir. Ancak çay ve kahve çarpıntı yapabileceği için tercih edilmemelidir. Özellikle bol su içmeye özen gösterilmelidir.
• Hastalar kokulara karşı çok duyarlı olabilir. Bu yüzden bulantı hissini uyarmaması için yemeklerin çok sıcak olmaması ve ılık tüketilmesi önerilir.
• Kemoterapi sonrası beslenme de oldukça önemlidir. Sağlıklı ve dengeli beslenmeye devam edilmesi gerekir.